Pierwsza zmiana to dodanie nowej kategorii uczestników ruchu. Będą to osoby korzystające z urządzeń wspomagających ruch (dalej: UWR). UWR ma to być “urządzenie lub sprzęt sportowo‑rekreacyjny, przeznaczone do poruszania się osoby w pozycji stojącej, napędzane siłą mięśni”. Ani z treści uchwalonej ustawy o zmianie PoRD, ani z jej uzasadnienia nie wynika, jaki to ma związek z rozwojem technologii napędów elektrycznych. Po prostu po słowach “wyposażone w napęd elektryczny […]” do uzasadnienia dopisano “… lub napędzane siłą mięśni”. Dlaczego? W uzasadnieniu rząd wyjaśnia, że “Obecny stan prawny nie wskazuje wprost, jaki jest status osoby korzystającej z tych urządzeń”. Uzasadnienie to jest fałszywe. Według PoRD obowiązującego do 19.05.2021 r. UWR nie odpowiadają żadnej z ustawowych definicji pojazdu, nie są więc traktowane jako pojazdy. Osoby z nich korzystające znajdują się na drodze poza pojazdami. W sposób bezsporny są więc pieszymi.

Odwrotnie z pierwszą z dwóch nowych kategorii pojazdów. Hulajnoga elektryczna (dalej: eH) to “pojazd napędzany elektrycznie, dwuosiowy, z kierownicą, bez siedzenia i pedałów, konstrukcyjnie przeznaczony do poruszania się wyłącznie przez kierującego znajdującego się na tym pojeździe”. Wymagania techniczne dla eH mają być określone w rozporządzeniu o warunkach technicznych, jakim muszą odpowiadać pojazdy. Wymagania te wskazują, że pojazdy spełniające nową definicję eH w świetle prawa dotąd obowiązującego powinny były być traktowane jako motorowery. Motorower to “pojazd dwu- lub trójkołowy zaopatrzony w […] silnik elektryczny o mocy nie większej niż 4 kW, którego konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 45 km/h”. Pojazdy masowo w ostatnich latach wprowadzane na rynek nie spełniają jednak wszystkich wymagań stawianych motorowerom. Zamiast eliminowania ich z ruchu poprzez sankcje (za brak rejestracji, ubezpieczenia czy np. odpowiednich świateł), nastąpiło ich zalegalizowanie. Urządzenia wprowadzone do obrotu przed 1 stycznia 2021 r. mogą nie spełniać nowych warunków technicznych.

Podobnie zalegalizowano urządzenia należące do drugiej nowej kategorii pojazdów. Urządzenie transportu osobistego (dalej: UTO) to “pojazd napędzany elektrycznie, z wyłączeniem hulajnogi elektrycznej, bez siedzenia i pedałów, konstrukcyjnie przeznaczony do poruszania się wyłącznie przez kierującego znajdującego się na tym pojeździe”. Można więc będzie legalnie jeździć po drogach publicznych na wszystkim, co ma koła i jest na prąd – pod warunkiem, że nie ma to siodełka. Dlaczego? Rząd uzasadnił, że “pojazdy wyposażone w siodełko nie zostały objęte przedmiotową regulacją, gdyż po przeprowadzeniu merytorycznej analizy tego problemu uznano, że włączenie takich urządzeń do definicji hulajnogi elektrycznej może wpłynąć na pogorszenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, w szczególności pieszych”.

Gdzie poruszać się UTO

Osoba poruszająca się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch jest obowiązana korzystać z chodnika, drogi dla pieszych lub drogi dla rowerów. Przekraczając jezdnię, jest obowiązana zachować szczególną ostrożność oraz “korzystać odpowiednio z przejazdu dla rowerzystów albo przejścia dla pieszych”. Użycie słowa “odpowiednio” w tym ostatnim zdaniu (art. 15a ust. 4) w kontekście przepisu je poprzedzającego (art. 15a ust. 3) wskazuje, że z przejścia dla pieszych należy korzystać, gdy osoba na UWR porusza się po chodniku, a z przejazdu dla dla rowerzystów – gdy korzysta z DDR. Zapisy te mogą wydać się sprzeczne z intencją projektodawców zmian ustawowych. W uzasadnieniu można przeczytać, że “niedopuszczalne jest korzystanie z urządzenia wspomagającego ruch na powierzchni przejścia dla pieszych”. Akapit dalej uzasadnienie przekonuje jednak, że “przepisy nie dopuszczają przekraczania jezdni poza wyznaczonymi do tego celu miejscami.” Czyli w miejscach wyznaczonych jednak dopuszczają?

Precyzyjniej określono zasady przekraczania torów, np. tramwajowych. Przekraczanie torowiska wyodrębnionego z jezdni przez osobę poruszającą się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch “jest dozwolone tylko w miejscu do tego przeznaczonym”. Wydaje się, że brak słowa “tylko” w art. 15a ust. 4 wskazuje jedynie na obowiązek przekraczania jezdni po wyznaczonych odpowiednio powierzchniach w miejscach, gdzie takie powierzchnie są wyznaczone. Oznaczałoby to możliwość przekraczania jezdni także w miejscach, gdzie przejść dla pieszych i przejazdów dla rowerzystów nie ma. Pewności jednak nie ma. Nowe przepisy są jednoznaczne tylko w przypadków przekraczania torowisk.

Podobne wątpliwości, wynikające z dopuszczenia niektórych zachowań na drogach przy jednoczesnym braku zakazu zachowań odmiennych dotyczą także kierujących eH i UTO. Art. 33a ust. 1 PoRD otrzymuje brzmienie:

„Kierujący rowerem lub hulajnogą elektryczną jest obowiązany korzystać z drogi dla rowerów lub pasa ruchu dla rowerów, jeżeli są one wyznaczone dla kierunku, w którym się porusza lub zamierza skręcić. […]”

Co robić, kiedy infrastruktury brak

Co jeśli taka infrastruktura nie jest wyznaczona? “Kierujący hulajnogą elektryczną jest obowiązany korzystać z jezdni, po której ruch pojazdów jest dozwolony z prędkością nie większą niż 30 km/h.” Co jeśli na jezdni ograniczenie prędkości jest wyższe niż 30 km/h? “Korzystanie z chodnika lub drogi dla pieszych przez kierującego hulajnogą elektryczną jest dozwolone wyjątkowo, gdy chodnik jest usytuowany wzdłuż jezdni, po której ruch pojazdów jest dozwolony z prędkością większą niż 30 km/h, i brakuje wydzielonej drogi dla rowerów oraz pasa ruchu dla rowerów.”. Co jeśli nie ma infrastruktury dla rowerów, na jezdni dozwolona jest prędkość większa od 30 km/h i jednocześnie brak chodnika? Tego ustawa nie przewiduje.^[a]

Kierujący UTO także mają obowiązek korzystania z dróg dla rowerów. W nieco szerszym zakresie dopuszczono korzystanie z chodników: nie ma już dla nich nakazu jazdy po jezdni^[b], na której ruch pojazdów jest dozwolony z prędkością nie większą niż 30 km/h. Co, jeśli nie ma infrastruktury dla rowerów ani dla pieszych? Tego ustawa nie przewiduje.

Ustawa przewiduje za to szczególne zasady ruchu dla korzystających z UWR oraz kierujących eH i UTO. Po pierwsze, osobę poruszającą się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch na drodze dla rowerów obowiązuje ruch prawostronny. Kierujących eH i UTO obowiązuje w tym zakresie przepis dotyczący także innych pojazdów. W strefach zamieszkania osoby poruszające się przy użyciu urządzeń wspomagających ruch mogą korzystać z całej szerokości drogi i mają pierwszeństwo przed pojazdami (w tym przed rowerami, eH i UTO) – tak samo, jak piesi. Ale już pieszym osoby na URW pierwszeństwa muszą ustępować. Korzystając z chodnika albo drogi dla pieszych, osoba na UWR, kierująca eH lub UTO obowiązana jest także “poruszać się z prędkością zbliżoną do prędkości pieszego”, zachować szczególną ostrożność oraz nie utrudniać ruchu pieszych. Natomiast tylko kierującym eH dozwolono na jazdę w kolumnach (maks. 15 pojazdów) oraz zatrzymanie się w śluzie rowerowej.

Kto może korzystać z UTO?

Na eH i UTO osoby pełnoletnie będą mogły jeździć bez ograniczeń. Od 10 do 18 lat – wszędzie pod warunkiem posiadania karty rowerowej lub prawa jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T. A strefie zamieszkania wolno będzie się poruszać także młodszym, ale pod opieką osoby dorosłej.

W ramach zmian określono zachowania kierujących eH i UTO w stosunku do kierujących innymi pojazdami oraz do innych uczestników ruchu (czyli w stosunku do pieszych i korzystających z UWR). Dopisano tu nowe urządzenia do istniejących już przepisów lub dodano nowe przepisy specjalnie dla nowych urządzeń. W efekcie kierujących eH i UTO obowiązywać będą zasady analogiczne do rowerowych. Ponieważ osoby korzystające z UWR nie są kierującymi w rozumieniu PoRD, sposób sformułowania zasad bezpieczeństwa jest dla nich nieco inny. Skutki są jednak dla wszystkich mniej więcej takie same. Wszyscy będą zobowiązani zachowywać szczególną ostrożność w sytuacjach tego wymagających,  poruszać się z prędkością zapewniającą panowanie nad urządzeniem a manewry wymijania, omijania i wyprzedzania wykonywać z zachowaniem odstępu i innych zasad bezpieczeństwa. Zabronione więc będą zachowania ewidentnie niebezpieczne (m.in. poruszanie się w stanie nietrzeźwości lub podobnym, czepiania się pojazdów). Wszystkim nowym uczestnikom ruchu zabroniono przewożenia innych osób zwierząt lub ładunków oraz ciągnięcia innych uczestników ruchu.^[c]

W związku z nowymi urządzeniami, ustawa wprowadza także nowe zasady, które będą obowiązywać pieszych, rowerzystów oraz kierujących innymi pojazdami.

Kto ma pierwszeństwo?

Dodano zapis (w art. 2, p. 23 PoRD), że osoby korzystającej z UWR, gdy ma ona pierwszeństwo, nie wolno zmusić do zatrzymania się, zmiany kierunku albo istotnej zmiany prędkości. Uzupełniono art. 24 ust. 2 PoRD – w razie wyprzedzania roweru, wózka rowerowego, motoroweru, motocykla, hulajnogi elektrycznej, urządzenia transportu osobistego, osoby poruszającej się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch lub kolumny pieszych odstęp nie może być mniejszy niż 1 m. O UWR, UTO i eH rozszerzono obowiązek ustępowania pierwszeństwa na przejeździe dla rowerzystów (art. 27 ust. 1), przy skręcaniu w drogę poprzeczną (art. 27 ust. 1a) oraz podczas przejeżdżania przez drogę dla rowerów poza jezdnią.

Po wejściu w życie zmian ustawowych, nowa zasada jazdy po chodniku z prędkością zbliżoną do prędkości pieszego dotyczyła będzie także rowerzystów. Rowery zostaną także objęte nowymi wymaganiami dotyczącymi parkowania. Dopuszcza się postój roweru, hulajnogi elektrycznej lub urządzenia transportu osobistego na chodniku w miejscu do tego przeznaczonym, a w razie braku takiego miejsca – jak najbliżej zewnętrznej krawędzi chodnika najbardziej oddalonej od jezdni oraz równolegle do tej krawędzi, gdy szerokość chodnika pozostawionego dla pieszych jest taka, że nie utrudni im ruchu i jest nie mniejsza niż 1,5 m (art. 47 ust. 3 i ust. 1 pkt 2).

Uwaga! Kontrola trzeźwości

W związku z zalegalizowaniem poruszania się po drogach publicznych na eH, UTO i UWR, rozszerzono odpowiednio uprawnienia strażników gminnych i miejskich oraz policjantów, w tym do kontroli trzeźwości. Ustalono maksymalne stawki za usuwanie z dróg nieprzepisowo pozostawionych eH i UTO. Będą równe stawkom za rowery i motorowery. Uaktualniono Kodeks wykroczeń, umożliwiając ukaranie grzywną lub naganą tego, kto “kierując rowerem, hulajnogą elektryczną lub urządzeniem transportu osobistego albo poruszając się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch na chodniku lub drodze dla pieszych, nie porusza się z prędkością zbliżoną do prędkości pieszego lub nie ustępuje pierwszeństwa pieszemu”.

Ustawa z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy PoRD oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.  z 2021 r.  poz. 720) liczy w sumie 7 artykułów. Pierwszy, zmieniający Prawo  o ruchu  drogowym zawiera 18 ustępów, w większości wielopunktowych. Artykuł 2. zmienia 1 przepis Kodeksu wykroczeń. W kolejnym, art. 3, do ustawy o drogach publicznych dodano możliwość planowania, wykonywania i finansowania oświetlenia przejść dla pieszych lub przejazdów dla rowerzystów na drogach publicznych na terenie zabudowy. Ustawę o kierujących pojazdami zmienia art. 4. Artykuł 5 wprowadza przepisy, które określą warunki techniczne, jakie będą musiały spełniać hulajnogi elektryczne i urządzenia transportu osobistego wprowadzane do obrotu po 31 grudnia 2021 r. W art. 6 uregulowano obowiązywanie uchwał określających stawki za usuwanie pojazdów z dróg. Ostatni artykuł ustala termin wejścia w życie zmian ustawowych.

Czy te zmiany w pełni regulują zasady poruszania się na eH, UTO i UWR po drogach publicznych? Czy zmieniono wszystko, co należało, czy nie zapomniano o czymś istotnym? O tym w drugiej części artykułu. Czyli znakach drogowych, o pierwszeństwie na przejściach dla pieszych, o jeździe po poboczach i wielu innych przepisach, którymi nowych urządzeń nie objęto.

[a] Nie ma wtedy zakazu jazdy po jezdni na eH.

[b] Nie ma także zakazu korzystania z jezdni w przypadkach nieopisanych w PoRD. Można uznać to za oczywiste: jezdnia to część drogi przeznaczona do ruchu pojazdów, a eH i UTO  są pojazdami. Jednak z wieloprzepisowej konstrukcji zezwalającej na ruch eH i UTO po różnych częściach drogi może wynikać, że ten efekt zmian ustawowych jest niezgodny z zamiarami rządu. W uzasadnieniu ustawy zapisano, że “w trosce o bezpieczeństwo kierującego hulajnogą elektryczną, projektodawca ograniczył możliwość korzystania z jezdni przez kierującego tym pojazdem”. Nieprawda, nie ograniczył, ale widać, że chciał ograniczyć. A kierującym UTO chciał w ogóle korzystania z jezdni zabronić! Nie dopuszczono nawet jazdy po wyznaczonych na jezdni pasach dla rowerów. W przepisie o nakazie korzystania z infrastruktury rowerowej (art. 33 b, ust. 1) brak słów “lub pasa ruchu dla rowerów”, użytych tylko w art. 33 a ust. 1, dotyczącym eH.