Kryzys klimatyczny, wzrost nierówności społecznych, rekordowe tempo utraty bioróżnorodności: te głębokie kryzysy ekologiczne i społeczne o rozległych skutkach zostały wywołane złymi decyzjami. Nie ma drogi ucieczki, gdy płonie ekosystem i zagrożona jest przyszłość ludzi. Tak, normalność przed koronawirusem była kryzysem. Jak mówiła Olga Tokarczuk: Świat umiera, a my nawet tego nie zauważamy. Dodatkowo, kryzys zdrowotny i gospodarczy wywołany koronawirusem tylko kolejny raz uwypuklił kruchość naszego systemu.

Jednak dobre decyzje mogą odwrócić negatywne trendy. Kryzysy mogą mieć transformacyjną moc. Rozumie to Amsterdam pisząc właśnie nowy rozdział w swojej historii. Model zrównoważonego rozwoju w kształcie pączka został wybrany, aby zbudować sprawiedliwy i bezpiecznego system, który pracuje dla wszystkich. 

Czym jest model pączka?

Autorką modelu pączka jest ekonomistka z Uniwersytetu Oksfordzkiego Kate Raworth. Został on zaproponowany w artykule Bezpieczna i sprawiedliwa przestrzeń dla ludzkości w 2012 roku. Model łączy idee granic planetarnych, których nie wolno przekroczyć, z ideą fundamentów społecznych, które muszą być spełnione.

Koncepcja granice planetarnych została  stworzona przez międzynarodową grupę naukowców w 2009 roku. Granice wyznaczają bezpieczną przestrzeń działania dla ludzkości. Ich przekroczenie może wywołać nagłe i katastrofalne w skutkach zmiany w środowisku naturalnym. Znajdziemy je w pierścieniu zewnętrznym pączka, są nimi m.in. zanieczyszczenie powietrza, zubożenie warstwy ozonowej, kryzys klimatyczny, czy przekształcenie gruntów. 

W pierścieniu wewnętrznym pączka widzimy fundamenty społeczne takie jak edukacja, zdrowie, żywność czy mieszkalnictwo.

W środku znajdziemy tytułową bezpieczną i sprawiedliwą przestrzeń rozwoju dla ludzi, czyli pączek. 

Powyższe podejście pokazuje też, które cele i w jakim stopniu nie zostały jeszcze zrealizowane. 

Gospodarkę uważa się za dobrze działającą, gdy wszystkie fundamenty społeczne są spełnione, a granice planetarne nie są przekroczone. W centrum stawia się rozkwit gospodarki, a nie wzrost PKB, który – jak pokazują współczesne badania – nie jest dobrą miarą dobrobytu społeczeństwa. Celem takiej polityki gospodarczej jest zapewnienie dobrobytu wszystkim ludziom. Model sprawia, że ważniejsza od zysku staje się produkcja towarów zaspokajających potrzeby ludzi. Realizacja tego podejścia wymaga większej niż dotychczas redystrybucji dóbr i zdecydowanych działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego.

Model opisuje rozwój, który zaspokaja potrzeby ludzi bez zniszczenia środowiska naturalnego. Podejście to pokazuje równowagę między środowiskiem naturalnym i społeczeństwem. Przypomina, że zarówno nieprzekroczenie granic planetarnych, jak i zachowanie fundamentów społecznych, jest niezbędne dla zapewnienia dobrobytu społeczeństwa. Jest to całościowy model ekonomiczny stabilnej przyszłości. Stanowi zatem przeciwieństwo neoliberalnego podejścia wzrostu, o którym możemy powiedzieć – biorąc pod uwagę z jednej strony destabilizację klimatu i z drugiej strony rosnące nierówności społeczne – że jest jak dom ze zniszczonym dachem i bez fundamentów. 

Model pączka w Amsterdamie

Miasta takie jak Warszawa mogą oprzeć swoje polityki publiczne na modelu pączka. 

Przykładem dobrych praktyk jest tu oczywiście Amsterdam, któremu model pączka jako element swojej polityki może pomóc w zbudowaniu lepszej gospodarki po kryzysie. Zastępczyni burmistrza Amsterdamu Marieke van Doorninck powiedziała, że jej zdaniem implementacja modelu pozwoli  miastu przezwyciężyć niszczycielskie skutki nowego koronawirusa. Pozwoli on na zidentyfikowanie ekonomicznych, ekologicznych i społecznych wyzwań stolicy Holandii. Dokument zaczyna się od pytania:

Następnie, postawione zostają cztery szczegółowe pytania będące “soczewkami” miasta. Odpowiedzi na nie tworzą jego „portret” z czterech wzajemnie powiązanych perspektyw: społecznej, ekologicznej, lokalnej i globalnej. Ułatwiają one wyznaczenie celów polityki miejskiej na kolejne lata.

Pączek nie daje odpowiedzi na problemy, ale ułatwia znalezienie rozwiązań. Stanowi przestrzeń do dyskusji na temat alternatywnych ścieżek rozwoju. Dlatego jest tak bardzo atrakcyjny. Jest to punkt wyjścia do debat prowadzących do zmian, których tak bardzo potrzebuje nasze społeczeństwo i nasza planeta. Narzędzie pozwala na nowe spojrzenie na dotychczasowe problemy. Stawia wyzwania specyficzne dla każdego z miast i wymaga mierzenia wielu wskaźników. 

Przykładowo problemem Amsterdamu jest brak wystarczającej liczby dostępnych mieszkań. Aby rozwiązać ten problem bez negatywnych skutków dla środowiska naturalnego, miasto musi znaleźć sposób na obniżenie emisji z budownictwa, na przykład poprzez wykorzystanie materiałów pochodzących z recyklingu. 

W Amsterdamie powstała sieć Amsterdam Donut Coalition, która działa na rzecz popularyzacji i wdrażania tego modelu. Sieć zrzesza ponad trzydzieści podmiotów w tym organizacje dobra wspólnego, przedsiębiorstwa, środowiska akademickie i władze lokalne.

Początek nowej wizji

Omawiany model rozwoju to swego rodzaju eksperyment, którego celem jest sprawdzenie idei będącej dotychczas tylko na papierze.

❓ Czy inne miasta wdrożą model pączka do swojej polityki miejskiej?
❓Czy stanie się on alternatywą dla neoliberalnego modelu wzrostu?
❓Czy podejście to zapewni miastom zrównoważoną przyszłość?

– Jan Popieralski

Link do pączka miejskiego Amsterdamu ?

https://www.kateraworth.com/wp/wp-content/uploads/2020/04/20200416-AMS-portrait-EN-Spread-web-420x210mm.pdf

Polityka miasta uwzględniająca model pączka ?

https://assets.amsterdam.nl/publish/pages/867635/amsterdamcircular2020-2025_strategy.pdf

Na podstawie ?

• https://qz.com/1835237/amsterdam-adopted-a-new-economic-model-for-life-after-covid-19/?fbclid=IwAR2jHDpZBprc41utbA9FUrzH2gn0qdgszeMwgFfdmmLqE9WSyWSukh2oW1M
• https://www.resilience.org/stories/2020-04-09/introducing-the-amsterdam-city-doughnut/
• https://www.kateraworth.com/doughnut/?fbclid=IwAR3mKqXaIGJ-_qTTVyzCiwuqF12DhvxU7iYfZ1Ptd3PhnC1euUBF04GALgo