Interweniujemy ws. budynku pofabrycznego przy ul. Emilii Plater stanowiącego najstarszy relikt zabudowy przemysłowej w tej części miasta. Jest on jednym z nielicznych zespołów będących świadectwem funkcjonowania średniej wielkości przemysłu w śródmieściu Warszawy.

Złożyliśmy wniosek o jego wpis do rejestru zabytków. Obiekt (poza kamienicą) nie był remontowany od dziesięcioleci. Gdyby nie funkcjonujące tutaj zakłady usługowe popadłby w ruinę. Bezpośrednie zagrożenie dla dalszego funkcjonowania obiektu stanowią też plany deweloperskie.

Swego czasu Stołeczny Konserwator Zabytków Michał Krasucki mówił o obiekcie: „Jest jednym z najciekawszych niewielkich XIX wiecznych zakładów fabrycznych w Śródmieściu, i powinien zostać ujęty w rejestrze zabytków.” Niestety nic się nie zmieniło od tego czasu i dalsze istnienie obiektu jest zagrożone.

Historia obiektu

Na początku lat dziewięćdziesiątych XIX wieku rodzina Wittów zakupiła działkę przy ulicy Leopoldyny (obecnie – Emilii Plater) i wybudowali nowy zakład produkcyjny oraz kamienicę. Adolf Witt, przemysłowiec, od wielu pokoleń związany był z odlewnictwem i złotnictwem. Ojciec Adolfa Witta założył jedną z pierwszych w Królestwie Polskim fabrykę metalową, zaś dziadek był złotnikiem samego Napoleona. Pierwszy zakład Adolf Witt założył przy ul. Elektoralnej w 1820 r. i po kilkudziesięciu latach wymagał rozbudowy. Starą fabrykę zamieniono na magazyn, a nową produkcję otworzono przy świeżo wytyczonej ulicy Leopoldyny.

W zakładzie wyrabiano armaturę łazienkową, piece kąpielowe, kotły parowe i dla zakładów przemysłowych, wanny, piece kąpielowe miedziane, naczynia kuchenne, specjalistyczne urządzenia dla szpitali, jak choćby aparaty do sterylizacji.

W 1893 roku została uruchomiona produkcja w zespole pofabrycznym. Zabudowę wytwórni tworzyło w sumie kilkanaście budynków – zarówno murowanych jak i drewnianych. Na tyłach zakładu założono ogrody. W 1904 r. od ulicy zbudowano czynszową kamienicę z mieszkaniem właściciela (być może projektu A. Woyde).

Z czasem większość zabudowań drewnianych przebudowano na obiekty
murowane. Największa rozbudowa dotyczyła budynku głównego, którego zachodnie skrzydło przedłużono i dostawiono od frontu przybudówkę.

W 1914 r. zakład zatrudniał ok. 100 robotników i korzystał z jednego silnika elektrycznego. Firma była znana w imperium rosyjskim i w Europie. Wyroby powstające w zakładzie były wielokrotnie nagradzane, między innymi w roku 1905 przez Warszawskie Towarzystwo Hygieniczne wyrazami uznania za „wyroby w zakresie zdrowotności”, czy, w 1927 roku złotym medalem, przyznanym przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu za przyrządy sterylizacyjne i destylacyjne.

Fabryka działała do 1939 r. pod nazwą Adolf Witt i syn- Fabryka Aparatów Laboratoryjnych, Armatur i Odlewnia. Obiekty przetrwały wojnę, a w rękach rodziny pozostawały do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to właścicieli wywłaszczono. Potomkowie Wittów odzyskali kwartał w roku 2005.

Urok obiektów doceniają zarówno mieszkańcy korzystający ze znajdujących się tam lokali użytkowych, jak też filmowcy i literaci.
W zabytkowych wnętrzach nakręconych zostało ponad 50 produkcji krajowych i zagranicznych, z „Pianistą” Romana Polańskiego na czele.

Opis obiektu

Główny budynek- zagrożony wyburzeniem, postawiony ok. 1893 r. jest piętrowy, podpiwniczony, na planie wydłużonego prostokąta. Znajduje się w głębi posesji, usytuowany jest pośrodku działki, fasadą zwrócony na wschód, z elewacją północną biegnącą wzdłuż granicy posesji i częściowo stykającą się z zabudowaniami posesji sąsiedniej.

Połączony jest z oficyną kamienicy frontowej, od wschodu i zachodu do budynku głównego przylegają przybudówki. Od północnego wschodu piętrowe skrzydło. Murowany jest z czerwonej, nietynkowanej cegły, nakryty dwuspadowym dachem. Zachował się oryginalny komin w przekroju prostokątnym, z detalem architektonicznym oraz inicjałami A.W.

Ściany działowe są murowane, w większości otynkowane. Więźba drewniana, krokwiowo-belkowa, dach kryty papą. Stropy piwnic są ogniotrwałe, nad parterem znajdują odcinkowe stropy Kleina, nad piętrem stropy drewniane z trzcinową podsufitką. Elewacja wschodnia ośmioosiowa, z przejazdem bramnym w szóstej osi; elewacja zachodnia dziewięcioosiowa.

Detal architektoniczny charakterystyczny dla architektury przemysłowej końca XIX
w.: cokół, kordonowy gzyms z ukośnie układanych cegieł, dekoracyjny gzyms koronujący z fryzem arkadkowym. Okna czterodzielne, ze ślemieniem, zamknięte łukiem odcinkowym. Zwieńczone są szerokimi opaskami ułożonymi z cegły. Opaską podkreślony jest łuk bramy przejazdowej. Nadproża zaakcentowane pasami muru. W dawnej fabryce zachowały się drewniane okna z okuciami, drzwi płycinowe oraz metalowe, ogniotrwałe schody z drewnianą tralkową balustradą, ażurowe żeliwne
schody do piwnic.

Kwartał Emilii Plater 9/11 ma wciąż urok starej Warszawy. Czy niebawem po budynku pofabrycznym nie zostanie nawet ślad i zastąpi go nowa zabudowa? Jako stowarzyszenie działające na rzecz ochrony warszawskiej tkanki historycznej, próbujemy przeciwdziałać rozbiórce, złożyliśmy wniosek o wpis do rejestru zabytków.

 

Anna Zawadzka, Jan Dowgiałło

BIBLIOGRAFIA
 E. Pustoła-Kozłowska, Mapa budownictwa przemysłowego Warszawy, Warszawa 1983 w:
Archiwum WUOZ
 L. Jeziorański, Przemysł fabryczny w Królestwie Polskim”, Warszawa 1905
 S. Misztal, Rozwój i lokalizacja przemysłu Warszawy międzywojennej [w:] Warszawa II
Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1970, t. 2
 Michał Krasucki, http://katalog.fundacja-hereditas.pl/
 Materiały archiwum MWKZ