Osiedle Przyczółek Grochowski, zaprojektowane przez wybitnych architektów Zofię i Oskara Hansenów, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych przykładów powojennej architektury modernistycznej w Polsce. Niestety, jego integralność i wartość urbanistyczna są dziś zagrożone — Spółdzielnia „Przyczółek Grochowski” planuje wyburzenie charakterystycznego pawilonu stanowiącego symboliczne wejście do osiedla. W jego miejscu miałaby powstać kilkukondygnacyjna zabudowa mieszkaniowa z garażem, co całkowicie zburzyłoby pierwotną koncepcję przestrzenną i kulturową założenia. 

W odpowiedzi na te plany, wraz ze Stowarzyszeniem Ochrony Architektury Powojennej złożyliśmy wniosek o wpis osiedla — jako zespołu budowlanego wraz z pawilonem — do rejestru zabytków.

PO CO WPIS? JAK DZIAŁAMY?

Wpis ma na celu objęcie prawem ochrony zespołu architektonicznego, który funkcjonalnie i kompozycyjnie stanowi spójną całość. To krok w stronę zachowania wartości kulturowej, urbanistycznej i architektonicznej tej unikatowej przestrzeni. Równolegle prowadzona jest petycja „NIE dla wyburzenia modernistycznego pawilonu na Osiedlu Hansenów”, którą może podpisać każdy, kto nie godzi się na dalsze niszczenie powojennego dziedzictwa Warszawy. Każdy głos ma znaczenie — to realne wsparcie dla ochrony modernizmu, którego znaczenie w miejskim krajobrazie wciąż nie jest wystarczająco doceniane.

CO DAJE WPIS?

Wpis do rejestru zabytków zespołu budowlanego daje przede wszystkim gwarancję trwałej ochrony wartości historycznych, kulturowych i architektonicznych danego założenia przestrzennego. Oznacza to, że całość — a nie tylko pojedyncze budynki — podlega nadzorowi konserwatorskiemu, co zapobiega przypadkowym ingerencjom, rozbiórkom czy zabudowie zakłócającej pierwotny układ urbanistyczny. Takie działanie pozwala zachować integralność przestrzeni i jej autentyczny charakter, a jednocześnie podnosi prestiż miejsca jako dziedzictwa narodowego, co może pozytywnie wpływać na jego postrzeganie przez mieszkańców, inwestorów i instytucje kultury.

Z wpisem do rejestru wiążą się również konkretne korzyści finansowe. Właściciele i zarządcy obiektów mogą ubiegać się o dotacje z budżetu państwa, samorządów czy funduszy europejskich na prace konserwatorskie, restauratorskie i remontowe. Możliwe jest także skorzystanie z ulg podatkowych — np. odliczenia kosztów prac od podstawy opodatkowania lub zwolnienia z podatku od nieruchomości. W przypadku zespołu budowlanego, wsparcie to może obejmować nie tylko pojedyncze budynki, ale też ich otoczenie (np. zieleń, układ komunikacyjny, małą architekturę), co znacząco poszerza zakres ochrony i potencjalnych źródeł finansowania.

 

O PRZYCZÓŁKU

Przyczółek Grochowski urzeczywistnia wiele idei z których zasłynęło małżeństwo Hansenów. Osiedle to jest jednym z nielicznych  zrealizowanych przykładów zastosowania idei tzw. formy otwartej –  koncepcji stworzonej przez Oskara Hansena, która zakłada elastyczność  i współudział użytkownika w kształtowaniu przestrzeni. W tym przypadku manifestuje się to m.in. w układzie komunikacyjnym, rytmie zabudowy, zintegrowanych pasażach i powiązaniach widokowych.

Ciągłość istnienia pawilonu handlowego przy ulicy Ostrzyckiej 2/4 jest w tym kontekście szczególnie istotna, ponieważ jego architektura jest komplementarna wobec całego założenia. 

Zastosowane tutaj zadaszenie ciągu pieszego stanowi jedno z najbardziej charakterystycznych miejsc osiedla, tworząc szczególną perspektywę otwierającą pasaż na panoramę galerii bloku naprzeciwko. Wpis do rejestru zabytków postrzegamy jako naturalne rozwinięcie faktu, iż układ urbanistyczny Przyczółka Grochowskiego został w 2017 roku ujęty w Gminnej Ewidencji Zabytków, co jednak w obliczu zagrożeń z którymi aktualnie się spotykamy jest niewystarczającą formą ochrony.

Tożsamość Przyczółka Grochowskiego doceniają nie tylko historycy i urbaniści. Wizualne aspekty osiedla zostały docenione poprzez udział w wielu teledyskach, np. Taco Hemingwaya czy serialach, tj. “Ślepnąc od Świateł” czy ostatnia produkcja Netflixa “Aniela”. Naszym zdaniem zagrożony pawilon ma jeszcze przed sobą przyszłość, tylko rzeczywiście należy go odremontować w duchu pierwotnych założeń.