W związku z dyrektywą Unii Europejskiej z kwietnia 2024 roku dotyczącą ochrony osób dotkniętych SLAPPami, Polska Grupa Robocza przeciw SLAPPom wystosowała listę propozycji zmian do prawa polskiego, które umożliwiłyby efektywne zapobieganie i przeciwdziałanie SLAPPom. Jako demokratyczna organizacja wspierająca oddolne zaangażowanie społeczne sprzeciwiamy się wszelkim formom zastraszania i uciszania krytyków zajmujących głos w debacie publicznej. Z tego względu podpisaliśmy się pod apelem Grupy i prezentujemy poniżej uzasadnienie konieczności przeciwdziałania SLAPPom.

SLAPP, to strategiczny pozew przeciwko działalności publicznej, z angielskiego strategic lawsuit against public participation. Określa się nim formę prawnego nękania i uciszania osób otwarcie zaangażowanych w tematy dotyczące dobra społecznego. Najczęściej prawne zastraszanie dotyka dziennikarzy, aktywistów i pracowników NGOsów, ale też obywateli aktywnie udzielających się w życiu danej społeczności.

Pisaliśmy o SLAPPach w sierpniu 2022 roku, kiedy Dom Development wytoczył pozew naszemu członkowi, Stefanowi Gardawskiemu w sprawie inwestycji przy ul. Stanisława Augusta w Warszawie. Stefan otwarcie wypowiadał się o zaniedbaniu obowiązków urzędników miejskich wobec dewelopera. Dom Development pozwał Stefana za naruszenie dóbr osobistych w postaci dobrego imienia i renomy. W praktyce sprawa wygląda tak, że deweloper, który w 2021 r. odnotował 325 milionów zysku, pozywa mieszkańca Warszawy za trzy tweety z konta obserwowanego przez 387 osób. Pisma przedsądowe, zamiast zostać skierowane na adres stowarzyszenia lub adres prywatny Stefana, zostały dostarczone do jego miejsca pracy.. W konsekwencji działań powoda, Stefan został obciążony kosztami związanymi z prowadzeniem sprawy w sądzie i nadal potrzebuje wsparcia finansowego na pomoc prawną.  LINK DO ZBIÓRKI

Na przykładzie opisanej przez nas sprawy Stefana, gołym okiem widać cechy pozwów mających na celu zastraszenie działaczy i zaniechanie działań społecznych. Znaczna przewaga finansowa powoda nad oskarżonym, pozywanie osoby indywidualnej nawet gdy działa z ramienia organizacji lub redakcji, chwiejna podstawa prawna pozwu to cechy SLAPPów wymienione wraz z innymi w raporcie CASE (Coalition Against SLAPPs in Europe). Polska według raportu zajmuje niechlubne pierwsze miejsce z 128 SLAPPami zarejestrowanymi do 2022 roku. Watch Dog podkreśla, że ze względu na naturę SLAPP, ich dokładna liczba pozostaje niedoszacowana. Oskarżeni mogą bać się lub nie chcieć informować o pozwie opinię publiczną albo po prostu nie zdawać sobie sprawy, że wytoczony im proces ma charakter SLAPPu. W raporcie CASE można znaleźć dokładne informacje o cechach charakterystycznych dla SLAPP. Na ich podstawie organizacje stojące na straży wolności słowa (np. Index on Censorship) przygotowały kwestionariusze, pomagające rozpoznać, czy mamy do czynienia ze SLAPPem.

Dyrektywa Unii

W kwietniu 2024 roku Unia Europejska podpisała dyrektywę antyslappową, która ma na celu ochronę osób uczestniczących w publicznej działalności przed ewidentnie bezzasadnymi roszczeniami lub nadużywaniem procedur sądowych. Kraje członkowskie mają dwa lata, by wdrożyć ją w systemy prawne.

Implementacja dyrektywy wymaga jednak gruntownych zmian w systemie prawnym. W związku z tym Polska Grupa Robocza przeciw SLAPPom, w tym HFPC wraz z ARTICLE 19 i Siecią Obywatelską Watchdog Polska przedstawiły dokument z postulatami i propozycjami zmian prawnych umożliwiających ochronę osób angażujących się w debatę publiczną.

Wymienione postulaty to:

1. Gwarancje ochrony przed slappami nie mogą być ograniczone tylko do postępowań cywilnych, w szczególności konieczne jest uwzględnienie prawa karnego.
2. Wprowadzenie odpowiednio obszernego katalogu przesłanek wskazujących, że celem postępowania jest tłumienie debaty publicznej.
3. Objęcie prawem anty–slapp spraw krajowych.
4. Konieczność zastosowania szerszych przesłanek w kontekście mechanizmu wczesnego oddalenia spraw.
5. Wprowadzenie wszystkich środków zaradczych przewidzianych w dyrektywie.
6. Wykluczenie legitymacji czynnej skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego w sprawach o ochronę dobrego imienia.
7. Dekryminalizacja zniesławienia i znieważania.
8. Szersze zmiany w ramach prawa karnego materialnego.

Rozwinięcie oraz dokładne uzasadnienie postulatów można znaleźć tutaj.

Wyrażamy swoje poparcie dla powyższych postulatów. Wdrażanie dyrektywy anty-SLAPPowej wraz z niezbędnym dostosowaniem prawa powinno znaleźć się wśród priorytetów Ministerstwa Sprawiedliwości, szczególnie w obliczu zatrważającej liczby SLAPPów zarejestrowanych w Polsce w ostatnich latach.  SLAPPy uderzają nie tylko w media i pojedyncze osoby, lecz także w demokrację.

Tekst: Olga Turno